Z tydzień większość dzieci pójdzie do szkoły. Z powodu pandemii COVID-19 niektóre szkoły, będą prowadzić naukę zdalną. Czeka nas czas niepewności. Pojawia się tysiąc pytań o to, jak rozwinie się pandemia, czy szkoły znów będą zamknięte, a jeśli nie to jak dzieci poradzą sobie z nowymi obostrzeniami i zasadami funkcjonowania. Wszyscy żyjemy w stanie niepewności i strachu przed zakażeniem, przed COVID-19 i jego konsekwencjami, już nie tylko zdrowotnymi. Podejrzewam, że ten rok szkolny będzie jeszcze bardziej stresujący niż poprzednie. A stres w szkole to dla wielu dzieci i nastolatków zmora, która niszczy ich życie i zdrowie. Skutki stresu szkolnego, a także stresu, który przeżywamy w młodym wieku są katastrofalne dla naszego zdrowia w przyszłości. Ale zajmijmy się przez chwilę stresem szkolnym i jego konsekwencjami.
Wypalenie uczniowskie
Większość z nas słyszało nie raz o wypaleniu zawodowym. Mówi się o tym coraz częściej i cierpi na ten syndrom coraz więcej osób, już nie tylko tych, którzy wykonują swoją pracę po 20 lat. Pojęcie to zaczyna również być używane w odniesieniu do uczniów szkół podstawowych i ponadpodstawowych. Termin ten i to, co za nim stoi mrozi krew w żyłach. No bo jeśli młody człowiek już w szkole czuje się wypalony, co będzie później, w wieku dorosłym? Objawy „wypalenia uczniowskiego” to przede wszystkim spadek motywacji, odczuwanie długotrwałego stresu i spadek samooceny. Badacze zjawiska precyzują, że pod pojęciem wypalenia uczniowskiego rozumieją stan, w którym uczeń lub uczennica przestają czerpać satysfakcję z nauki szkolnej, czują się przepracowani i niedoceniani.
Stres szkolny
Stres szkolny to złożone zjawisko. Sprostanie oczekiwaniom nauczycieli, rodziców i rówieśników często przerasta możliwości młodego człowieka. Dzieci nie zawsze są w stanie rozpoznać swoje emocje, a tym bardziej o nich opowiadać. Według amerykańskich badań, obserwacje trwały miesiąc, 30% dzieci cierpiało z powodu dolegliwości, których źródłem może być stres, czyli bólów głowy lub brzucha i trudności z zasypianiem. 20% z nich twierdziło, że napięcie i niepokój odczuwają codziennie. Aż 75% nastolatków, by odwrócić uwagę od swoich problemów i poczuć się lepiej, uciekało w świat gier komputerowych, w wielu przypadkach jest gorzej, bo młodzi ludzie szukają pomocy w lekach uspokajających dobieranych i dawkowanych na własną rękę lub substancjach psychoaktywnych.
Według badań przeprowadzonych przez Instytut Edukacji Pozytywnej polskich uczniów najbardziej stresują:
- Problemy rodzinne: np. nadmierny dystans emocjonalny, sztywne zasady i brak elastyczności emocjonalnej, wysokie oczekiwania rodziców przy jednoczesnym braku wsparcia, nadmierna krytyka.
- Czynniki indywidualne: np. zaburzenia lękowe, zaburzenia nastroju, nadwrażliwość na krytykę, problemy tożsamościowe, zaostrzony zmysł rywalizacji, dążenie do perfekcyjności w każdej dziedzinie.
- Problemy szkolne: np. napięte harmonogramy i sztywne reguły, zbyt duża waga przywiązywana do ocen, brak możliwości rozwijania pasji i zainteresowań, konflikty szkolne (z rówieśnikami i nauczycielami).
- Czynniki kulturowe: np. kreowany przez media wizerunek osoby sukcesu: szczupłej, pięknej, z wysokimi ocenami, przebojowej (wygląd i wyniki ważniejsze niż bycie zdrowym).
- Inne powody: np. brak rozwijania u dzieci poczucia wdzięczności i świętowania małych sukcesów, tendencja do podejmowania wielu ról społecznych naraz, ciągłe porównywanie się do innych, a także ciągle rosnące tempo życia.
Do objawów stresu szkolnego zaliczyć można: ciągłe bóle brzucha, wymioty, biegunki, utrata apetytu, bóle głowy, suchość w ustach, wzmożone napięcie mięśni, drażliwość i ciągłe poddenerwowanie, obniżenie odporności organizmu, płaczliwość, spadek zdolności do koncentracji uwagi, apatia, zachowania agresywne, pojawienie się skłonności do pesymizmu, zaniedbywanie czy niechęć do obowiązków, postawa typu „wszyscy są przeciwko mnie”, zdawkowe i niechętne odpowiadanie na pytania o szkołę, niechęć do chodzenia do szkoły objawiająca się np. symulowaniem choroby lub prośbami o pozostanie w domu.
Skutki stresu szkolnego
Wśród możliwych, negatywnych konsekwencji przewlekłego stresu u dzieci szkolnych, są m.in.:
- zaburzenia odżywiania (np. zajadanie stresu lub wprost przeciwnie – stosowanie restrykcyjnych diet)
- niska samoocena (brak wiary w siebie)
- wycofywanie się z kontaktów społecznych
- zaburzenia snu (bezsenność, poczucie ciągłego zmęczenia, nadmierna senność)
- konflikty i agresja
- pogorszenie wyników szkolnych i spadek zaangażowania w naukę.
Przewlekły stres może prowadzić do poważnych zaburzeń zdrowia psychicznego u dzieci i młodzieży. Z roku na rok zwiększa się ilość dzieci i młodzieży z objawami obniżonego nastroju i stresu (smutek, przeciążenie, napięcie), a także różnego rodzaju zaburzeń psychicznych. Środowisko psychiatrów dzieci i młodzieży wskazuje m.in. na wzrost liczby prób samobójczych wśród młodzieży szkolnej.
Nowy model opieki psychologicznej
Wsparcie dzieci i młodzieży w trudnych sytuacjach to obowiązek nas, dorosłych. Czasami nie wiemy jak sobie poradzić z problemami młodych, wtedy warto skorzystać z pomocy specjalistów. Szkoła jest środowiskiem, w którym dzieci i młodzież spędzają większość swojego życia, to właśnie tu ujawniają się ich problemy emocjonalne i behawioralne, które uniemożliwiają prawidłowe funkcjonowanie w roli ucznia i kolegi. Problemy emocjonalne uczniów zaburzają często prawidłowe procesy uczenia i wychowania oraz funkcjonowania poszczególnych klas. Dlatego rozpoczęcie wczesnej interwencji psychologicznej na terenie szkoły jest bardzo ważne. W tym roku zaczął w Polsce obowiązywać nowy model opieki psychiatrycznej dla dzieci i młodzieży. Jego celem jest specjalistyczne wsparcie pacjentów dziecięcych i młodzieżowych w ich najbliższym środowisku (szkole i domu), aby móc rozpocząć działania już na samym początku pojawienia się problemów. Nowy model przewiduje podział ośrodków udzielających pomocy na trzy poziomy referencyjności. I poziom referencyjności stanowią środowiskowe poradnie psychologiczno-psychoterapeutyczne. Dwa kolejne poziomy referencyjności to ośrodki, które świadczą specjalistyczną pomoc z zakresu psychiatrii dziecięcej (porady lekarzy psychiatrów, psychiatryczne leczenie ambulatoryjne i szpitalne).
W ramach wsparcia ucznia w środowisku szkolnym ośrodki Środowiskowej Opieki Psychologicznej i Psychoterapeutycznej powinny służyć pomocą w zakresie:
- Diagnozy funkcjonowania ucznia w środowisku szkolnym i rówieśniczym
- Wsparcia Kadry Pedagogicznej w zakresie psychoedukacji dotyczącej pracy z uczniem trudnym lub o specjalnych potrzebach edukacyjnych realizowanej na terenie szkoły lub w ośrodku
- Wsparcia ucznia w środowisku rówieśniczym poprzez profesjonalne rozmowy z psychologiem lub pedagogiem na terenie szkoły lub w ośrodku.
- Wsparcia rodziców/opiekunów w zakresie pomocy psychologicznej i wychowawczej na terenie ośrodka, szkoły lub w środowisku domowym
Rok szkolny przed nami, chrońmy nasze dzieci przed nadmiernym stresem.
