Odkrycie szczepionek i rozpoczęcie masowych programów szczepień to jedno z największych osiągnięć współczesnej medycyny. Dzięki wprowadzeniu ich do ochrony zdrowia, choroby uważane wcześniej za śmiertelne lub o bardzo poważnym przebiegu zostały zwalczone (np. ospa prawdziwa) lub bardzo mocno ograniczone do formy łagodnej, bez konieczności hospitalizacji (zakażenia rotawirusowe).
Co to jest szczepionka?
Szczepionka to preparat biologiczny, który według definicji imituje naturalną infekcję i prowadzi do rozwoju odporności analogicznej, do tej którą uzyskuje organizm w czasie pierwszego kontaktu z prawdziwym drobnoustrojem (bakterią lub wirusem). Zadaniem szczepionki jest wywołać odpowiedź immunologiczną identyczną z naturalną odpornością organizmu, którą uzyskałby w drodze przebytego zakażenia, lecz bez konieczności przebycia choroby.
To jest wojna
Szczepienie jest niczym szkoła wojskowa dla układu odpornościowego. Komórki uczą się „teorii patogenu”, by w razie pojawienia się go w prawdziwej, zjadliwej formie w środowisku, komórki odpornościowe umiały „w praktyce” szybko i prawidłowo zareagować. Uruchamiany jest wtedy cały mechanizm immunologiczny, włącznie z komórkami pamięci oraz komórkami-żołnierzami (limfocytami) oraz ich bronią (przeciwciałami) celem zneutralizowania wroga i zatrzymania kolonizacji naszego organizmu. Szczepionki zawierają mocno osłabioną lub inaktywowaną (zabitą) formę wirusów lub bakterii, które zazwyczaj wywołują chorobę, albo ich małą część (antygen). Szczepionka stymuluje reakcję układu odpornościowego i tworzy „kopię zapasową” organizmu dla danej choroby, nie wywołując jej.
Typy szczepionek
Szczepionki dzielimy na żywe, czyli zawierające całe, pozbawione zjadliwości drobnoustroje (np. przeciw gruźlicy) oraz szczepionki zabite, zawierające inaktywowane (martwe) drobnoustroje lub ich fragmenty (np. przeciw durowi brzusznemu). Określenie „szczepionki rekombinowane” oznacza zaś produkt inżynierii genetycznej, w którym fragment materiału genetycznego drobnoustroju został wbudowany do komórek ssaków lub komórek drożdży. Te komórki zaczynają produkcję nowego białka, które po wyizolowaniu i oczyszczeniu staje się antygenem szczepionkowym (np. szczepionka przeciw wirusowi brodawczaka ludzkiego).
Szczepionki można też podzielić na jeno- lub wieloskładnikowe. Jednoskładnikowe (monowalentne) uodparniają przeciwko jednej chorobie zakaźnej, zaś wieloskładnikowe (poliwalentne) zawierają kilka typów tego samego drobnoustroju lub fragmenty pochodzące z kilku typów drobnoustroju (np. szczepionka przeciw pneumokokom). Szczepionki wieloskładnikowe umożliwiają uodpornienie przeciwko wielu chorobom zakaźnym np. szczepionka pięciowalentna (5 w 1) DTaP+IPV+Hib.
Co jeszcze zawiera szczepionka?
Oprócz głównej składowej (antygenu, unieszkodliwionego drobnoustroju, materiału genetycznego) szczepionka zawiera również adiuwanty, które poprawiają reakcję układu odpornościowego na szczepionkę, sprawiając, jest silniejsza, szybsza i utrzymuje się przez dłuższy czas oraz substancje pomocnicze czy stabilizujące.
Szczepionka mRNA
Jest to innowacyjna, w pełni bezpieczna szczepionka syntetyczna, jej wyprodukowanie nie wymaga pracy z wirusami, jak w przypadku produkcji klasycznej szczepionki, potrzebna jest tylko informacja genetyczna wirusa. Opisana technologia mRNA została zastosowana w szczepionce przeciw COVID-19, lecz jest rozwijana również w wielu innych zastosowaniach np. w terapii nowotworowej czy opracowaniu różnych szczepionek wirusowych.
